از بی‌کاری تا نگرانی امنیتی
«طالبان، از بازگشت به قدرت در افغانستان بیش از ۱۹۸ خبرنگار و کارمند رسانه ای را به‌صورت غیرقانونی بازداشت کرده است. طبق گزارش خبرنگاران افغانستان در تبعید، در حاکمیت طالبان در هر پنج روز یک خبرنگار بازداشت شده است. بر اساس این گزارش، از اواخر سال ۲۰۲۱ تا آخر اپریل ۲۰۲۴، ۱۹۸ نفر از خبرنگاران و کارمندان رسانه بازداشت شده‌اند. در سال ۲۰۲۲، این تعداد به ۷۳ نفر رسیده و در سال ۲۰۲۳ به ۵۴ نفر کاهش یافته است. تنها در چهار ماه اول سال ۲۰۲۴، ۲۴ نفر دیگر از خبرنگاران و کارمندان رسانه به‌صورت خودسرانه توسط طالبان بازداشت شده‌اند.»
-ماهربکتاش
نویدنو: بر اساس گزارش‌های خبرنگاران افغانستان در تبعید گروه طالبان از زمان بازگشت به قدرت، هر پنج روز یک خبرنگار را بازداشت کرده است. طبق این گزارش از ۱۵ آگوست ۲۰۲۱ تا پایان آپریل ۲۰۲۴، این گروه ۱۹۸ خبرنگار و کارمند رسانه را بازداشت کرده است. طبق گزارش‌های خبرنگاران افغانستان در تبعید در اروپا و آمریکای شمالی، طالبان در سال ۲۰۲۱ میلادی به طور خودسرانه ۴۶ نفر را و در سال ۲۰۲۲ به طور خودسرانه ۷۳ نفر را بازداشت کرده است. این تعداد در سال ۲۰۲۳ به ۵۴ نفر کاهش یافته و تنها در چهار ماه اول سال ۲۰۲۴، ۲۴ خبرنگار و کارمند رسانه را بازداشت کرده‌اند. این روند نشان می‌دهد که طالبان از زمان ورودشان به کابل در سال ۲۰۲۱ میلادی تا پایان همان سال، هر سه روز یک خبرنگار و کارمند رسانه را به طور خودسرانه زندانی کرده‌اند. در سال ۲۰۲۲، این فرایند به هر پنج روز یکبار تغییر کرده و خبرنگاران و کارمندان رسانه به طور غیرقانونی بازداشت شده‌اند. در سال ۲۰۲۳، این تعداد به هر هفت روز یکبار کاهش یافته و خبرنگاران و کارمندان رسانه به‌طور خودسرانه بازداشت شده‌اند. با توجه به این داده‌ها، تا پایان اپریل سال روان میلادی، هر پنج روز یک خبرنگار و کارمند رسانه از سوی طالبان بازداشت شده اند.
شماری دیگر از خبرنگاران به هفته‌نامه‌ی نوید نو می‌گویند که وضعیت آنها تاحدی در حکومت پیشین نیز برای فعالیت‌های خبرنگاری دشوار بود، ولی فعالیت تحت اداره‌ی طالبان برای گزارش گران و سایر کارمندان رسانه‌ها بسیار خطرناک‌تر شده است.
تعداد زیادی از کارمندان رسانه‌ای و خبرنگاران افغانستان پس از روی کار آمدن حکومت طالبان به علت‌های مختلف کارشان را از دست داده‌اند. آنان به کارهای شاقه و شماری هم برای به دست‌آوردن یک لقمه نان راه مهاجرت را در پیش گرفتند و در کشورهای همسایه و کشورهای اروپایی آواره و سرگردان شدند.
تعدادی از خبرنگارانی که در افغانستان باقی مانده است هر روز با صد ترس و لرز به فعالیت‌های خود مطابق دستورالعمل اداره‌ی طالبان ادامه می‌دهند و شماری هم تحت تهدید است و برای این‌که امنیت خود را از دست ندهند مدام در حال نقل مکان‌اند. آنان در تلاش است که جا و مکان‌شان محفوظ باشند و کسی در مورد زندگی‌شان معلومات نداشته باشد.
به تاریخ ۲۴ اگوست ۲۰۲۳، مرکز خبرنگاران افغانستان گزارش سالانه‌اش را منتشر کرد، که بر اساس آن، زیر سلطه طالبان در یک سال گذشته حداقل ۲۴۵ خشونت علیه خبرنگاران رخ داده است که شامل بازداشت، شکنجه، ضرب‌و‌جرح، تهدید، ارعاب و حتی کشته شدن خبرنگاران بوده است.
براساس گزارش دیدبان حقوق بشر، در سه ماه نخست حاکمیت طالبان در افغانستان بیش از ۳۲ خبرنگار موقتا بازداشت شده‌اند. تصرف افغانستان توسط طالبان بیش‌ترین تاثیر منفی بالای رسانه و فعالان رسانه‌ای را گذاشته است. بااین حال دیده می‌شود که نظام رسانه‌ای در افغانستان حتا بدتر از نظام آمرانه برای رسانه‌ها در افغانستان است.
بر اساس گزارش دیدبان حقوق بشر، تعداد زیادی از خبرنگاران افغانستان را به علت نداشتن امنیت و ترس از طالبان ترک کرده‌اند و روزنامه‌نگاران باقی‌مانده مجبورند که براساس رهنمودی که از سوی طالبان وضع شده کار کنند؛ مقرراتی که جزئیات آن بسیار وسیع و مبهم است و عملا هرگونه گزارش انتقادی را ممنوع می‌کند.
در خیلی از موارد خبرنگاران با بازداشت‌های خودسرانه و خشونت نیز روبرو می‌شوند.
از آن‌جایی که رهنمودهای جدید طالبان هم در مورد نحوه‌ی فعالیت رسانه‌ها و هم در موارد دیگر به صورت یک دست اجرا نشده است، وضعیت خبرنگاران در افغانستان در مناطق مختلف متفاوت و چالش برانگیز توصیف شده است. برخی از خبرنگاران می‌گوید که طالبان هیچ معلوماتی را با ما شریک نمی‌کنند و این کار ما را دشوارتر می‌کند. یک روزنامه نگار از ولایت ننگرهار که نخواست نامش ذکر شود گفت: «من در حال حاضر به کابل نقل مکان کردم؛ زیرا انفجارها و کشتارهای زیادی در ننگرهار وجود دارد که رسانه‌ها به علت نداشتن اجازه‌ی نشر این گونه رویدادها و سانسور و محدودیت‌های رسانه‌ای نمی‌توانست به فعالیت‌های خود ادامه دهد.» وی به حملات کوچکی اشاره کرد که مسوولیت بیش‌تر آنها را گروه تروریستی موسوم به دولت اسلامی «داعش» که از چند سال به این سو در ننگرهار فعالیت دارد، به عهده گرفته است. این خبرنگار تصریح کرد که وی مستقیما تهدید نشده است، اما با توجه به وضعیت نامناسب ممکن است خبرنگاران به یک هدف تبدیل شوند.
خبرنگار دیگری از ولایت بدخشان نیز گفت: «من تهدید مستقیم دریافت نکردم اما وضعیت خطرناک است. اگر بخواهم به گونه‌ی مثال گزارشی بنویسم که طالبان آن را نمی‌خواهند، دچار مشکل می‌شوم چون طالبان محلی مرا می‌شناسند و در مورد محل زندگی من می‌دانند».
یک خبرنگار که در ولایت کنر از سوی افراد ناشناس تهدید شده است گفت: «مردان مسلح به خانه‌ی پدرم آمدند و گفتند که من را می‌خواهند و با من کار دارند. چون من در برخی موارد با خبرنگاران خارجی کار می‌کردم و آنان مرا متهم می‌کنند که تبلیغات ضد جهادی منتشر کرده‌ام.» پس از دریافت این تهدید، این خبرنگار تلاش کرده تا پنهانی زندگی کند.
خبرنگاران زن اجازه ندارند که در کمره ظاهر شوند. در ولایت بدخشان در شمال شرق افغانستان رسانههای محلی به صورت غیرمستقیم مجبور شده که دروازه‌های خود را ببندند. آنها از فعالیت بازمانده‌اند. یک خبرنگار زن از ولایت بدخشان می‌گوید: «هنگامی که طالبان فیض‌آباد را تصرف کردند، اعلام کردند که خبرنگاران زن اجازه ندارند که جلو دوربین رسانه‌ها ظاهر شوند.» او افزود: «آنان به خبرنگاران زن اجازه می‌دادند تا به عنوان خبرنگاران رادیویی به کارشان ادامه دهند؛ اما به شرطی که همه‌ی کارمندان برنامه زن باشند. این امر اما به سختی امکان‌پذیر بود چون به گونه‌ی مثال برخی از کارمندان تخنیکی مرد هستند؛ بنابراین مجبور شدیم فعالیت خود را متوقف کنیم.» این خبرنگار زن افزود: «هیچ رسانه‌ی مستقل در بدخشان باقی و در حکومت طالبان وجود ندارد. کسانی که به کار خود ادامه می‌دهند، براساس خط مشی طالبان فعالیت می‌کنند، به این دلیل بهتر است که کار نکنیم».
خبرنگار مرد از ولایت بدخشان گفت که چندین رسانه نه به دلیل حضور طالبان بلکه به دلیل این که فعالیت آنها وابسته به کمک‌های خارجی بود، پس از تسلط گروه بنیادگرای طالبان تعطیل شده اند. وضعیت زیر اداره‌ی طالبان وخیم‌تر شده است. براساس گزارش دیدبان حقوق بشر، از پانزدهم اگست به بعد که کابل به تصرف طالبان درآمد، این گروه بیش از ۳۲ خبرنگار را بازداشت کرده‌اند. دو تن از خبرنگاران بازداشت‌شده مربوط به روزنامه‌ی اطلاعات روز بود که شدیدا لت‌وکوب شدند. یکی از خبرنگاران تا زمانی لت‌وکوب شده بود که از هوش رفته بود. در موارد دیگر، خبرنگاران لت‌وکوب نشده ولی خودسرانه بازداشت شده‌اند.
یکی از خبرنگاران از ولایت ننگرهار گفت: «در اواخر ماه سپتمبر، یکی از همکاران ما هشت روز در بازداشت بود ولی پس از تلاش‌های زیاد نهادهای مدافع خبرنگاران، بدون هیچ آسیبی آزاد شد.» او افزود: «طالبان خبرنگاران مورد نظر را به داشتن ارتباط با داعش متهم کردند ولی این واقعیت نداشت».بازداشت خودسرانه‌ی خبرنگاران در افغانستان پدیده‌ی جدیدی نیست و موارد مشابه نیز در حکومت پیشین نیز رخ داده بود. خبرنگاری که در ولایت ننگرهار توسط طالبان بازداشت گردیده بود، در گذشته توسط دولت ساقط شده‌ی غنی نیز به اتهام همکاری با طالبان بازداشت شده بود. با وجود این واقعیت که مشکلات زیادی پیش از تسلط طالبان وجود داشت. با این حال اما شماری از خبرنگاران باور دارد که وضعیت دشوار خبرنگاران در افغانستان «در زمان طالبان خطرناک‌تر شده است».
رهبران فدراسیون ژورنالیستان و رسانههای باور دارند که « تشکیل و فعال‌شدن کمیسیون بررسی تخطی رسانه‌ها که به زودی انجام خواهد شد، می‌تواند مانع دخالت نهادهای دیگر و بازداشت‌های خودسرانه باشد». کمیسیون تخطی رسانه‌ها بنابر ماده‌ی ۳۴ قانون رسانههای همگانی سال ۱۳۹۲ است. بنابر قانون رسانههای همگانی هیچ نهادی اجازه ندارد که بدون بررسی و نظر کمیسیون تخطی رسانه‌ها در باره‌ی پرونده‌ای و پیش از فرستادن به دستگاه عدلی و تصمیم آن، خبرنگاران را بازداشت کند. ضیا بومیا خبرنگار و عضو فدراسیون خبرنگاران و رسانههای افغانستان تا پیش از تغییر حکومت در افغانستان و در تبعید در فرانسه، با این نظر موافق نیست. وی پیش‌تر اعلام کرده است « این کمیسیون نمی‌تواند تاثیر واقعی داشته باشد یا حتا تشکیل شود. کمیسیون پیشبینی شده در قانون دارای اعضایی بود که امروز نیستند، تنها یک نمونه بگویم یکی از اعضای آن نمایندگان کمیسیون مستقل حقوق بشر است که امروز در افغانستان ملغا شده و فعالیت ندارد».
یکی از خبرنگاران رسانههای سراسری در افغانستان که نمی‌خواهد نامش فاش شود می گوید: «پذیرش قابل اجرابودن قانون رسانههای همگانی از سوی طالبان یک پیشرفت بزرگ است. اما برای حمایت و حفاظت از خبرنگاران و رسانه‌ها کافی نیست. شرایط بسیار بدتر شده است، بخش بزرگی از خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ای کشور را ترک کرده و با خود تجارب بزرگی را برده‌اند. دیگرانی که مانده‌اند در وضعیت اسفبار اقتصادی کار می‌کنند. برخی از این رسانه‌ها به زودی توانایی ادامه‌ی کار نخواهند داشت. فشارهای رسمی و چندگانه بر رسانه‌ها خفه کننده است.
موضوعات: طالبان, رسانه‌ها, خبرنگاران.